Hayati Bice Kütübhanesi Kitab okumuyorsanız, tartışmayalım !…
“Yedi Tamu”dan Irak Olalım!..
Dr. Hayati Bice
Tamu kapugın açar tabar
(Tamu kapısını açan maldır)
Dîvân ü Lûgât-it Türk
(Tamu kapısını açan maldır)
Dîvân ü Lûgât-it Türk
Ahmed Yesevi’nin “Divan-ı Hikmet”inde Tengri ve Uçmak terimlerinin kullanımıyla ilgili önceki yazılarımı Yesevi’nin “Cehennem” anlamında kullandığı “Tamu” kelimesine ilişkin inceleme ile noktalamak istiyorum.
Ahmed Yesevi’nin Türk Kozmogonisinden alarak büyük bir işleklik ve kolaylık ile kullandığı bu terimler Türklerin kadim dininin ilahi orijinli oluş konusundaki tartışmaları noktalayacak niteliktedir.
Yine öncelikle kaydedeyim ki Divân-ı Lügati’t-Türk’te Kaşgarlı Mahmud, Tamu kelimesine “Cehennem” anlamını vermiştir. (1)
“TAMUĞ” ve YESEVÎ
Hoca Ahmed Yesevi’ye atfedilen ve “Hikmet” olarak adlandırılan şiirleri bir araya getiren Divan-ı Hikmet’in orijinal metninde yer alan ve “Cehennem” ismine karşılık olarak kullanılan “Tamuğ” kelimesinin geçtiği hikmetler aşağıda bir arada gösterilmektedir.(2)
Burada dikkat çeken bir nokta hikmetlerde “Cehennem” kelimesi sadece 3 kez kullanılırken Kur’an-ı Kerim’deki “Cehennem” kavramıyla ilintili Farsça “Duzah ” kelimesinin çok daha fazla mısrada geçmesidir. Kur’an-ı Kerim’de “Cehennem” kelimesinin birebir karşılığı olarak Gök Türkçe “Tamuğ” isminin de “Cehennem” kelimesinden daha fazla sayıda yer alışı “hikmetlerdeki terminoloji” yönünden ilginçtir.
Yine hikmetlerden ikisinde “tamuğ” kelimesinin “yedi tamu” olarak İslami literatürde işaret edilen sayı ile geçirilmesi dikkat çekicidir. Bunun bir tesadüf olduğunu iddia edecek olan varsa birden ona kadarki sayılarda iki yedi rakamının tesadüfen bir araya gelme olasılığını hesap etsinler! Bir de “sekiz cennet ; yedi cehennem” sözü ile “sekiz uçmaq-yedi tamuğ” dizisinin olasılık hesabı yapılırsa ortada bir tesadüf değil ilahi orijinli bir kozmogoninin Türk ve Arab dillerindeki iki yansıması olduğu ayan-beyan görülecektir.
Kıta başlarındaki rakamlar “ Tamuğ” kelimesinin geçtiği 8 hikmetin Dr. Hayati Bice tarafından hazırlanan ve Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları arasında yayınlanan Divan-ı Hikmet neşrindeki sıra numarasını göstermektedir.(3)
12
Tarikatnı yollarıdur turfa uluğ
Ruzi kılgan bendesige bolgay yavuğ
Uçkunige takat kılmas yetti tamuğ
Ey yaranlar aziz candın toydum mena
20
Muhabbetni câmın içken divâneler
Kıyamet kün ot ağzıdın saçar dostlar
Kudret birle yaratılgan yetti tamuğ
Aşıklarnı narasıdın kaçar dostlar
22
“Ente’l-Hâdi Ente’l-Hakk”nı zikri uluğ
Hakk zikrini vird eylegen köngli sınuğ
Vird eylemey şeyhmen dese câyı tamuğ
Kolum tutub yolğa salgıl “Ente’l-Hâdi”
25
Kul Hâce Ahmed Hakk’dın kork kim korkmas imânı yok
Aldıngdadur ol tamuğ hâzır bolğıl seherde
39
Her kim senge sığınur tamuğdın ol kutulur
Uçmak sarı ulanur ya Mustafa Muhammed
88
Kul Hace Ahmed raks u semâ her kimge yok
Taklid birle ursa semâ kirgey tamuğ
Bu rivâyet pinhan erdi aytsam kamuğ
Haknı tapıp raks u semâ urdı dostlar
91
Bidârlarğa Hak rahmeti bolur yavuk
Bidârlarnı köngli sınuk közi yaşlık
Men menlikni cezâsını bergey tamuğ
Tekebbürni duzah içre hâli düşvâr
99
Molla müfti bolğanlar yalğan fetva bergenler
Molla müfti bolğanlar yalğan fetva bergenler
Aknı kara kılğanlar ol tamuğga kirmişler
____________________________________
(1)Kaşgarlı Mahmud, Divân-ı Lügati’t-Türk, “tamu” , s. 527, Kabalcı Yayınevi, Mayıs 2005 – İstanbul.
(2)Ahmed Yesevi, Divan-ı Hikmet , Yayına Hazırlayan : Dr. Hayati Bice ; T.Diyanet Vakfı yayınları, 4. Baskı , 2005- Ankara.
(3) Kıta başlarındaki rakamlar Tamu kelimesinin geçtiği 8 hikmetin Dr. Hayati Bice tarafından hazırlanan ve Türkiye Diyanet Vakfı yayınları arasında yayınlanan Divan-ı Hikmet neşrindeki sıra numarasını göstermektedir. Hikmetler nakledilirken lüzumsuz tartışmaları peşinen önlemek kaygısıyla şiirlerin orijinal metinleri verilmiştir.
Related posts:
Hayati BİCE: “Tanrı’nın Uçmağı”nda Yesevî Dervişleri
Dr. Hayati BİCE: Yesevî’nin “Tañrı”sı
Hoca Ahmed Yesevî / Divân-ı Hikmet 12. Baskı Kitabevlerinde (Temmuz 2023)
Hayati BİCE: Tasavvuf Yolunda Yeni Açılımlar
Afganistan, Irak, Libya, Suriye… “Sırada Kim Var ?..”
Dr. Hayati Bice: “Hoca Ahmed Yesevi ve Divan-ı Hikmet” [TV Programları]
Dr. Hayati BİCE / Kazakistan Notları – Ekim 2022 / 1. Kısım
Hayati BİCE: Alparslan Türkeş, Azerbaycan ve Türk Yurtları
